Topiku " Jestaun Bee Moos Iha situasaun Surtu Covid-19"


Loron 8/05/2020, PN-BESI TL, Relata Informasaun kona ba Jestaun bee moos iha situasaun surtu Covid-19, iha Centru informasaun ba Impaktu COVID-19 (FONGTIL)

    Transmisaun surtu Covid-19 tama no fo ameasas no situasaun paniku iha komunidade iha inisiu Janeiro 2020 ne’ebe iha fulan klaran Marsu 2020 estadu Timor-Leste deside implementa Estadu Emerjensia hodi prevene transmisaun surtu covid-19 iha teritori TL. Maske nunee, liu husi deslokasaun pesoal sira mai Timor Leste iha ona afetasaun surtu covid-19 iha ne’ebe governu responde ona liu husi implementasaun obrigatorio ba pesoal sira ba hela iha sentru kuarentena no sentru izolamentu liuliu iha Kapital Dili ba pesoal sira ne’ebe afetadu ho surtu Covid-19 nian.

Medidas ida hodi prevene transmisaun surtu Covid-19,maka tenki hatoman an fase liman bebeik ho sabaun iha bee nee’be turuk. Maske nunee, kampanha fase liman ho sabaun seidauk masimu tantu iha nivel uma no fatin publiku hatudu katak situasaun asesu  bee ba komunidade balun seidauk lao ho diak.

Iha nivel Munisipiu asesu bee iha uma kain no fatin publiku sira seidauk iha bee ne’ebe sufisiente tanba sistema kanalizasaun bee at. Situasaun nee halo komunidade tenki asesu bee mota no fontes seluk ne’ebe ladun suporta ba kampanha  fase liman nian.

PN-BESI TL apresia tebes ba apoiu husi  governu liuliu MOP/DGAS, MdS no ajensia sira hanesan WFP, PHD, UNICEF,Plan Int TL, Water Aid TL, Oxfam Int, no seluk tan ne’ebe apoiu ona governu ba kampanha prevensaun surtu covid-19  liu husi instalasaun faselidade fase liman iha fatin publiku no uma kain sira.

Tanba ne’e  Plataforma Nasional Bee Moos,Saneamentu no Ijiene TL ne’ebe halo servisu advokasia ba setor BESI husu ba governu – MOP/DGAS no ministerio relevante hodi bele halo intervensaun ruma iha fatin sira ne’ebe susar asesu bee. Fornesimentu bee ne’ebe diak ba komunidade maka hanesan dalan hodi halo prevensaun ba transmisaun surtu covid-19 liu husi pratika fase liman bebeik liuliu iha tempo kritiku sira.



( fontes : Img. ekipa prevensaun COVID-19 2020 )

Fatin Publiku 













   Liu Husi Rezultadu Observasaun ne’ebé  maka ekipa sira hala’o ona iha Munisipiu no Mos Kapital Dili :

1.     Maioria fatin Públiku sira iha Dili laran no Munisipiu kuaze instala ona fasilidades fase liman ( Tanke ).

2.     Tanke bee iha fatin públiku sira balun la utiliza ho diak (Bee no sabaun sira estraga deit).

3.     Jestaun bee iha merkadu sira maneja husi Jestor merkadu hodi aviza ba komprador  no ema hotu hodi fase liman molok tama no sai husi merkadu.

4.     Bee tanke fase liman nian dala ruuma mamuk lalais tanba  iha komunidade balun utiliza ba nesesidade privadu, hanesan : fase modo, rega rai no seluk tan.

5.     Bee tanke sira  ne’e ense  regular husi  SAS no Bombeiros maske dala ruma tarde ense too loron 2 –3 iha semana ida.

6.     Informasaun ba prevensaun nian barak liu asesu liu husi anunsiamentu públiku liu husi autoflante iha kareta no TV.

Nivel uma kain

1.     Uma kain hotu iha faselidade fase liman ho tipu oinoin hanesan balde no jerigen no seluktan
2.     Komunidade balun asesu fali bee tanki ba fase liman nian tanba sira nia bee maran

3.     Komunidade komprende katak faseliman ideal maka tenki ho sabaun hodi asegura liman moos.



 

Intervensaun Membru PN-BESI TL iha Nivel Munisipiu no Postu Administrativu sira



    Membru PN-BESI TL hanesan F-HTL iha nivel Munisipiu no Postu Administrativu sira servisu besik liu ho Administrador, Servisu Saúde Munisipiu, autoridade local, PNTL, FFDTL no ajensia sira hanesan PHD, WaterAid, PITL, ADRA no entidade seluk tan liu husi:
Apoiu material faseliman nian hanesan : Balde no sabaun hodi tau iha sentru saúde no uma kain vulneravel sira.

Distribui ona balde 50 +sabaun ba Postu saude sira iha Munisipiu Liquica.

Fahe informasaun ba komunidade liu husi stiker no poster sira nklui servisu ho radio komunidade (Radio Tokodede) hodi divulgasaun informasaun ba prevensaun transmisaun surtu Covid-19 nian. Distribui ona poster no stiker hamutuk 3150 ba komunidade.


 Hanoin ba Melhoramentu :

1.     Garante fornesimentu bee ba komunidade
2.
     Bee tanki iha fatin publiku sira bele ense ho regular pelumenus dala 2 – 3 iha semana       ida hodi fasilita pratika fase liman nian liuliu iha Merkadu sira
3.    Haforsa sistema kontrolu ba sistema distribuisaun bee no tanki bee iha fatin publiku         sira hodi fasilita kampanha Ijiene pesoal nian.
4.     Hadia sistema kanalizasaun bee iha sentru saude sira liuliu iha nivel Postu Saude sira

5.     Haforsa servisu parseria ho ajensia Int no ONG, Media no entidade hotu sira hodi         servisu hamutuk ba kombate surtu Covid-19 iha Timor-Leste no mundu.